فرهنگ استفاده از رسانه‌ ها
عصر حاضر، عصر القای اندیشه از راه دور و رسانه‏ های جمعی[۱] است. رسانه‌ ها که وسیله انتقال فرهنگ، با کاربردی دو جانبه هستند، عرصه زندگی فردی و اجتماعی را دگرگون کرده‏ اند؛ طوری که هم جریان زندگی را آسان کرده و سبب رفاه آدمی شده و هم با دسترسی گسترده و استفاده بیش از حد از آن، افراد را به‌ شدت به خود وابسته ساخته و نوع جدیدی از اعتیاد را به نام «اعتیاد رسانه‌ ای» یا «اعتیاد مدرن» پدید آورده‏ اند. در این رابطه، می‌ توان گفت رسانه‌ ها ‌به‌ راحتی، مخاطب را هدف قرار داده، افکار و عقاید او را به سبکی که خود می‌خواهند، هدایت می‌ کنند. در واقع، رسانه ‎ها بر شیوه‌ های زندگی و سلیقه‌ های عمومی در جامعه اثر گذاشته و مخاطبان خود را به‌ راحتی تحت سیطره خود قرار می‏ دهند؛ از این رو، آموزش و شناخت استفاده درست از رسانه‌ ها، بسیار حائز اهمیت است.

بایستگی شناخت رسانه‎ ها
با گسترش ارتباطات و وسایل ارتباطی، هر روز بیش از پیش به اهمیت استفاده از آن‌ ها در زندگی انسان‌ ها افزوده می‌ شود. «تا سه دهه قبل، استفاده از وسایلی چون تلفن همراه و رایانه مطرح نبود و ضرورتی برای آداب استفاده از این وسایل نیز وجود نداشت؛ ولی با نگاهی به آمار نفوذ تلفن همراه و کاربران رایانه و توجه به نقش ارتباطی که این وسایل در جامعه دارند، آموزش آداب استفاده از رسانه ‎های جمعی ضرورت می‏ یابد و به اندازه فراگیری خواندن، نوشتن و… مهم است».[۲] اطلاعات بیشتر، یعنی قدرت بیشتر![۳] از این رو، برای شناخت بهتر رسانه‏ های امروزی، سواد رسانه‌ ای نقش مهمی دارد. «سواد رسانه‌ ای، قدرت درک نحوه كار رسانه‌ ها و معنی‌ سازی در آن‌ هاست؛ اين كه چگونه سازماندهی می‌ شوند و چگونه از آن‌ ها استفاده می ‎‌شود.[۴]
«به عبارت ديگر در عصر جديد و با ويژگی ظهور وسايل ارتباط نوين، به مراتب بيش از گذشته، ما و به‌ ويژه فرزندانمان تحت بمباران رسانه‌ ای هستيم. به نظر می‌ رسد بهترين راه ممكن برای بقا در اين شبكه اطلاعاتی، حفظ استقلال، اجتناب از انفعال، بهره‌ مندی از تفكری منتقدانه و افزايش مهارت‌ ها و توانايی‌ ها در برخورد با اين امواج فراگير است. اين امر، تنها از طريق تكامل سواد رسانه‌ ای ميسر است. سواد رسانه‌ ای، نه تنها به بزرگسالان، بلكه به كودكان هم مهارت‌ های لازم برای برقراری ارتباطی آگاهانه و متفكرانه با رسانه را می‌ آموزد.»[۵] از این رو، ‏باید با شناخت درست از رسانه، بتوانیم از ورود اطلاعات و فرهنگ ناصحیح جلوگیری کرده و خود و خانواده خود را از تهاجم فرهنگی، حفظ کنیم؛ «طوری كه امروزه در كشورهايی مثل كانادا و ژاپن كه سردمدار سواد رسانه‌ ای هستند، این موضوع را جزء عناوين درسی مدارس خود قرار داده‌ اند؛ در حالی كه در ايران، حتی بیشتر دانشجويان رشته‏ ی ارتباطات، با اين مقوله آشنايی چندانی ندارند.»[۶] بنابراين، با توجه به اهميت روز افزون سواد رسانه‌ ای، ضرورت بحث‌ های ارتباطی بيشتر احساس می‌ شود.[۷] در اینجا شناخت برخی رسانه ‎‏ها، مضرات، آسیب‌ ها و راه‌ کارهای مقابله‌ با آن‌ ها مطرح خواهد شد.

-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-

پی نوشت:
[۱].Mass media.‎
[۲]. علیرضا مصباحی‏ فر، آداب استفاده از تلفن همراه و رایانه، ص ۷ ـ ۸.
[۳]. ناهید خوشنویس، سواد رسانه‌ ای؛ ساز و کار مقاومت در برابر تهاجم رسانه‌ ها، ص ۱۳.
[۴]. صالحی اميری و رجبی «پژوهش‌ نامه سواد رسانه‌ ای ـ مقاله‌ ها و خطابه ‎‌ها»، ص ۱۹.
[۵]. فرهنگی، نصیری «ارتباطات اجتماعی سالم با رسانه‌ ها از طريق سواد رسانه ‎‌ای»، ص ۹۲.
[۶]. صالحی اميری و رجبی، «پژوهش‌ نامه سواد رسانه‌ ای ـ مقاله‌ ها و خطابه ‎‌ها»، ص ۳۰ - ۲۹.
[۷]. فرهنگی، نصیری، پیشین، ص ۱۰۲.

#مهارت_تبلیغ

عدم درخواست اجرت برای امر تبلیغ

مبلّغ نباید برای تبلیغ و خواندن نماز جماعت، منبر و حتی سخنرانی درخواست اجرت کند؛ زیرا این عمل تبعات منفی دارد، به علاوه اعتقاد به رزّاق بودن خداوند باید سرلوحة عمل و رفتار یک مبلّغ باشد؛ چنانچه خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ‏»؛[1] و هر کسی که از خدا بترسد، خدا برای او راهی [برای بیرون شدن از بن ‌بست] قرار خواهد داد و از جایی که گمانش را ندارد، به او روزی خواهد رساند.

رفتار مناسب با میزبان و خانواده او
برخی از مراکز تبلیغی، فاقد منزلی برای مبلّغ هستند، و ناچاراً عده‌ ای از مردم با علاقة خاصی که نسبت به میهمان و به خصوص میزبانی روحانیون دارند و به قصد کسب ثواب، مبلّغ را در منزل خود اسکان می ‏دهند؛ حال این مبلّغ باید کمترین زحمت و تکلّف را برای اهل آن خانه داشته باشد و از در خواست های غیر ضروری و خارج از توان میزبان پرهیز کند.

در این راستا توجه به آداب معاشرت و نیز آداب ورود و خروج به منزل و… ضروری است؛ به ‏ویژه در خانه ‏ای که نامحرم حضور دارد.

اجازه سؤال کردن به مخاطب
باید به مخاطب فرصت سؤال کردن داده شود؛ حتی ‏الامکان تا جایی که این امر مخلّ به فعالیت های تبلیغی نباشد، باید رعایت شود و بایستی پاسخ مناسب به سؤلات داده شود. در این زمینه لازم است از هر‏گونه شتابزدگی در پاسخ به سؤلات پرهیز شود.

«راغب اصفهانی» در کتاب «محاضرات الادباء» نقل کرده است: روزی دانش ‌آموزی سر کلاس درس به استاد خود گفت: من در خواب دیدم که گویا تمام بدنم آغشته به نجاست است و تمام بدن شما آغشته به عسل. وقتی حرف دانش ‌آموز به اینجا رسید، استاد دیگر فرصت نداد که دانش ‌آموز حرفش را تمام کند، و فوراً گفت: این نتیجة عمل های بد تو و اعمال خوب من است که خداوند بر بدن من و تو پاشانیده است.

سپس دانش ‌آموز به استاد گفت: اجازه می ‌دهید بقیة خوابم را بگویم؟. استاد گفت: بگو! گوش می ‌کنم. دانش‌ آموز گفت: پس در آن حالت تو مرا می ‌لیسیدی و من تو را. استاد که خیلی ناراحت شده بود،‌ گفت: دور شو ذلیل شده.[2] اگر این استاد کمی صبر کرده بود تا سخن دانش ‌آموزش تمام شود، می ‌توانست جواب مناسبی بگوید.

البته گاهی لازم است کلام طرف مقابل را محترمانه قطع کرد، از جمله:
الف) شخصی که زبان به چاپلوسی گشوده باشد؛ خواه چاپلوسی از مبلّغ باشد یا غیر مبلّغ، و آن غیر، حاضر باشد یا نباشد؛

ب) حرف طرف مقابل غیبت یا تهمت یا حتی کنایه‌ گویی و تعریض نسبت به دیگران باشد که حتماً باید از آن جلوگیری شود.

پرهیز از چاپلوسی و تملّق
از چاپلوسی و تملّق به طور کلی باید اجتناب کرد؛ زیرا این امر در آموزه‏ های دینی نهی شده و در این باره،‌ روایات و داستان های فراوانی وجود دارد که از باب اختصار به نقل یک روایت اکتفا می ‌شود:

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)فرمودند: «اُحْثُوا فِي وُجُوهِ الْمَدَّاحِينَ التُّرَاب»؛[3]‏ بر صورت مدیحه سرایان که از شما تعریف می ‏کنند، خاک بپاشید.

احترام گذاشتن به روحانیون محلی
اگر در محل تبلیغ، روحانی، روضه خوان یا ملّای محلی حضور دارد، باید با کمال احترام با آنها برخورد کرد، هر چند از جهت علمی از آن مبلّغ پایین ‌تر باشند؛ زیرا احترام به آنها آثار و برکات زیادی به دنبال دارد.

ضمن این که برخوردهای احترام ‏آمیز، از برخی برداشت های احتمالی (همچون حسادت) جلوگیری خواهد کرد.

-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-

پی نوشت:

[1]. طلاق/۲ ـ ۱.

[2]. محاضرات الادباء، راغب اصفهانی، مکتبة الشیخ موسی شریف، مصر، بی‏تا، ج‏۱، ص‏۱۵۱.

[3]. بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، بی‏تا، ج‏۷۳، ص‏۲۹۴.

امام سجاد عليه السّلام فرمودند:

حق زن اين است كه بدانى خداوند عزوجل او را مايه آرامش و انس تو قرار داده و اين نعمتى از جانب اوست، پس احترامش كن و با او مدارا نما، هر چند حق تو بر او واجب تر است اما اين حق اوست كه با او مهربان باشى.

من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 621

مهارت_تبلیغ

آداب و شرایط دید و بازدیدها
در فرهنگ اسلامی، دید و بازدید مؤمنین از همدیگر در مناسبت‌ های مختلف، بسیار نیکو و پسندیده است که سبب انس و الفت ميان امت اسلامی شده و اتحاد و برادری را ايجاد می‌ كند؛ افزون بر آن، دید و بازدید به‌ ویژه با افراد هم‌ دل، موجب شادمانی و باعث انبساط روحی و آرامش روانی نیز می‌ گردد. انجام صله رحم، تقویت انس و الفت ميان خويشاوندان، همسايگان و امت اسلامی، آگاهی از احوال يکديگر و كمک به هم، دستگيری از خانواده‌ های مستمند و فقير كه محتاج غذای روزانه‌ اند و جلوگيری از تنهايی افراد و مشكلات روحی و روانی، از دیگر برکات دید و بازدید است.
این رسم زیبا با تعابیر مختلفی، مانند «تواصل»، «تزاور»، «تراحم»[1] و… مورد تأکید و توصیه قرار گرفته و پاداش دنیوی، اخروی، مادی و معنوی فراوانی برای آن قرار داده شده است. از جمله مهم ترین پاداش های معنوی این عمل، شکوفایی خرد و باروری عقل است که در روایت امام جواد(علیه السلام) به آن اشاره شده است: «ملاقات با برادران ـ هرچند کوتاه ـ موجب شکفتن و باروری عقل می‌ شود.»[2] امام محمدباقر(علیه السلام) فرمود: «دید و بازدید، خلق و خوی را نیکو، دست را بخشنده، جان را پاکیزه و روزی را زیاد می کند؛ اجل را هم به تأخیر می‌ اندازد.»[3]
اساساً «صله رحم» که آن همه مورد سفارش قرار گرفته به معنای محبت، رسیدگی به خویشان و نزدیکان و دید و بازدید با آن‌ هاست. حتی پذیرش مهمان، انسان را در معرض برکات معنوی قرار می‌ دهد. در روایت می‌ خوانیم: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْراً أَهْدَى لَهُمْ هَدِيَّةً؛ هرگاه خداوند بخواهد خير و خوبی به جمعيتی برساند، هديه‌ ای به سوی آنان می‌ فرستد.» سؤال شد منظور از هديه چيست؟ فرمودند: «الضَّيْفُ يَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ يَرْتَحِلُ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَيْتِ؛[4] آن هديه، مهمان است كه با روزی خود وارد می‌ شود و هنگام رفتن، گناهان آن خانواده را می‌ برد.»
امام رضا(علیه السلام) نیز فرمود: «تَزاوَرُوا تَحـابـّوا و تَصـافَحُـوا و لاتَحـاشَمُـوا؛[5] به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید، دست یکدیگر را بفشارید و به‌ هم خشم نگیرید.»
در این فرصت، به برخی از آداب دید و بازدید و وظایف میزبان و مهمان می‌ پردازیم:

پذيرفتن دعوت
از منظر پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، پذیرش دعوت مؤمن، امری مطلوب است؛ حتی درصورت دور بودن منزل ميزبان و با وجود زحمت اياب و ذهاب برای مهمان، حضرت به پذيرش دعوت سفارش فرموده است: «به حاضران و غايبان امت خود سفارش می‌ كنم كه دعوت مسلمان را، حتی اگر از فاصله پنج ميل[6] باشد، بپذيرند؛ زيرا اين كار بخشی از دين است.»[7]
البته آن حضرت در برخی موارد، از پذيرفتن آن نهی کرده و فرموده است: «از غذای مردمان فاسق تناول مكن.»[8] حتی در آیات وحیانی قرآن از بازدید قبر اهل نفاق هم نهی شده و فرمود: «وَ لاتُصَلِّ‏ِ عَلى أَحَدٍ مِّنهْم مَّاتَ أَبَدًا وَ لاتَقُمْ عَلىَ‏ قَبرْهِ إِنهَّمْ كَفَرُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ مَاتُواْ وَ هُمْ فَاسِقُون؛[9] بر مرده هيچ يک از آنان (منافقان) نماز نخوان و بر كنار قبرش (براى دعا و طلب آمرزش) نايست كه آن‌ ها به خدا و رسولش كافر شدند و در حالى كه فاسق بودند از دنيا رفتند.»

اجازه‌ گرفتن
قبل از رفتن به میهمانی، هماهنگی لازم است. خداوند می‌ فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لاتَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلى‏ طَعامٍ غَيْرَ ناظِرينَ إِناهُ؛[10] اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! در خانه‏ هاى پيامبر داخل نشويد، مگر به شما براى صرف غذا اجازه داده شود؛ در حالى كه (قبل از موعد نياييد و) در انتظار وقت غذا ننشينيد.»

کوتاه‌ بودن
رفتن در وقت مقرر و کم نشستن، از آداب میهمان در دید و بازدید است. قرآن توصيه مى‌ فرمايد: «إِذا دُعيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسينَ لِحَديثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيي‏ مِنْكُمْ وَ اللَّهُ لايَسْتَحْيي‏ مِنَ الْحَق؛[11] اما هنگامى (كه به منزل پیامبر) دعوت شديد، داخل شويد و وقتى غذا خورديد، پراكنده شويد و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشينيد. اين عمل، پيامبر را ناراحت مى‏ نمايد و از شما شرم مى‏ كند (و چيزى نمى‏ گويد)؛ اما خداوند از (بيان) حق شرم ندارد.»

نرنجاندن میزبان
نرنجاندن میزبان نیز از آداب دید و بازدید است؛ مثلاً در انتخاب جای نشستن اصرار نباید کرد. امام باقر(علیه السلام) فرمود: «إذا دَخَلَ أحَدُكُم عَلى أَخیهِ فى رَحلِهِ فَلیَقعُد حَیثُ یَأمُرُ صاحِبُ الرَّحلِ فَإنَّ صاحِبَ الرَّحلِ أَعرَفُ بِعَورَةِ بَیتِهِ مِنَ الدّاخِلِ عَلَیهِ؛[12] هرگاه یكى از شما به خانه برادرش وارد شد، هرجا صاحب خانه گفت، همان‌ جا بنشیند که صاحب خانه، به وضع اتاق خود از میهمان آشناتر است.»

عایب منزل، همسایگان، مراقبت نکردن از فرزندان کوچک، سؤال درباره نظافت خانه و بهداشت غذا و پارک‌ کردن اتومبیل در مقابل درب منزل همسایگان، می‌ تواند از موارد رنجاندن میزبان باشد.

کم‌ نشمردن پذیرایی
وقتی ميزبان همه تلاش خود را كرد و هرچه داشت پيش روی مهمان گذاشت، مهمان نباید کم‌ بشمارد. پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) اين وظيفه را چنين بيان كرده‌ اند: «مرد (ميزبان) را همين گناه بس، غذايی را كه پيش برادران خود می‌ گذارد، كم‌ شمارد و مهمانان را همين گناه بس، آن‌ چه را برادرشان در برابرشان می‌ گذارد، كم‌ شمارند.»[13]

چشم‌ پاکی، رازداری و عدم تجسس
از وظايف مهمان از زمان ورود به منزل ميزبان، رازداری و چشم نگهداشتن از محرمات است كه شامل عدم تجسس و وارسی قسمت‌ های مختلف منزل ميزبان، چشم پوشیدن از نامحرم و امور ديگر می‌ شود. امير مؤمنان(علیه السلام) فرموده‌ اند: «خداوند به مسيح(علیه السلام) وحی كرد كه به بنی‌ اسرائيل بگو در هيچ خانه‌ ای از خانه‌ های (بندگان) من وارد نشويد؛ مگر با چشم‌ های خاشع و به‌ زيرافتاده، قلوب پاک و طاهر و دست‌ های امين و پاك. من دعای كسی را كه ظلمی بر گردنش باشد، اجابت نمی‌ كنم. (14)
يكی ديگر از وظايف مهم مهمان، پرهيز از تجسس در امور خصوصی میزبان است. پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در روايتی می‌ فرمايند: «از عيوب و اسرار پنهانی مؤمنين جستجو نكنيد؛ چرا كه هركس از عيوب مردم تجسس كند، خداوند نيز از عيوب او تجسس می‌ كند.»[15]
تبعيت از ميزبان، توقع بیجا نداشتن، پرهيز از مهمانی ناخوانده و همراه نبردن ناخوانده، از دیگر وظایف مهمان است. قصد قربت در دید و بازدید، بدون‌ پرسش پذیرایی کردن، تکریم در حد توان، رعایت نظم و وقت طرفین، کسب رضایتمندی مهمان، فرق گذاشتن بین مهمان خوانده و ناخوانده، غذاخوردن همراه مهمان، بدرقه مهمان با گشاده‌ رویی و کمک‌ کردن به مهمان در موقع آمدن و رفتن، از دیگر آداب دید و بازدید است.

-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-

پی نوشت:
[1]. حسین بن سعید کوفی اهوازی، الزهد، ص ۲۲ و الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا(علیه السلام)، ص ۳۳۸ .
[2]. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۳۵۳.
[3]. کلینی، كافى، ج ۲، ص ۱۵۲.
[4]. نوری، مستدرک، ج ۱۶، ص ۲۵۸.
[۵]. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۳۴۷.
[6]. معادل یک سوم فرسخ است و مقدار فرسخ بر حسب کیلومتر به‌ طور تقریبی بین پنج تا پنج و نیم کیلومتر محاسبه شده است.
[7]. برقی، المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۰، ح ۱۵۱۰.
[8]. حر عاملی، وسائل‌ الشيعه، ج ۲۴، ص ۲۷۴.
[9]. توبه، آیه ۸۴.
[10]. احزاب، آیه ۵۳.
[11]. همان، ۵۳.
[12]. مجلسی، بحار‌ الأنوار، ج ۷۲، ص۴۵۱، ح۲.
[13]. برقی، المحاسن، ح ۱۵۳۳.
[14]. ورام ا‌بن ابی‌ فراس، تنبيه‌ الخواطر، ج ۱، ص ۶۳.
[15]. محمدی ری‌ شهری، ميزان الحكمه، ج ۳، ص ۲۲۰۸.

چرا به حضرت فاطمه سلام الله علیها کوثر گويند؟

پاسخ: برخی گفته اند این لقب به جهت نزول سوره کوثر در مورد ايشان می باشد. در غالب تفاسيرشيعه و سني آمده که اين سوره در مکه و بعد از وفات پسران رسول خدا نازل شد. دشمنان، رسول خدا را به کنايه و طعنه، ابتر مي ناميدند. اين سوره در جواب آن ها نازل شد و در قبال طعنه اي که آنان مي زدند و ايشان را بدون دنباله مي شمردند، آنان را بدون دنباله شمرد و اعلام کرد که به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم “"کوثر"” داده شده است. و چون برترين مصداق کوثر حضرت زهرا سلام الله علیها مي باشد که نسل کثير پيامبر صلی الله علیه و آله و سلّم به واسطه ايشان ادامه يافته است به ایشان کوثر میگویند.