اخلاق_اجتماعی
مهارت_تبلیغ
آداب و شرایط دید و بازدیدها
در فرهنگ اسلامی، دید و بازدید مؤمنین از همدیگر در مناسبت های مختلف، بسیار نیکو و پسندیده است که سبب انس و الفت ميان امت اسلامی شده و اتحاد و برادری را ايجاد می كند؛ افزون بر آن، دید و بازدید به ویژه با افراد هم دل، موجب شادمانی و باعث انبساط روحی و آرامش روانی نیز می گردد. انجام صله رحم، تقویت انس و الفت ميان خويشاوندان، همسايگان و امت اسلامی، آگاهی از احوال يکديگر و كمک به هم، دستگيری از خانواده های مستمند و فقير كه محتاج غذای روزانه اند و جلوگيری از تنهايی افراد و مشكلات روحی و روانی، از دیگر برکات دید و بازدید است.
این رسم زیبا با تعابیر مختلفی، مانند «تواصل»، «تزاور»، «تراحم»[1] و… مورد تأکید و توصیه قرار گرفته و پاداش دنیوی، اخروی، مادی و معنوی فراوانی برای آن قرار داده شده است. از جمله مهم ترین پاداش های معنوی این عمل، شکوفایی خرد و باروری عقل است که در روایت امام جواد(علیه السلام) به آن اشاره شده است: «ملاقات با برادران ـ هرچند کوتاه ـ موجب شکفتن و باروری عقل می شود.»[2] امام محمدباقر(علیه السلام) فرمود: «دید و بازدید، خلق و خوی را نیکو، دست را بخشنده، جان را پاکیزه و روزی را زیاد می کند؛ اجل را هم به تأخیر می اندازد.»[3]
اساساً «صله رحم» که آن همه مورد سفارش قرار گرفته به معنای محبت، رسیدگی به خویشان و نزدیکان و دید و بازدید با آن هاست. حتی پذیرش مهمان، انسان را در معرض برکات معنوی قرار می دهد. در روایت می خوانیم: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْراً أَهْدَى لَهُمْ هَدِيَّةً؛ هرگاه خداوند بخواهد خير و خوبی به جمعيتی برساند، هديه ای به سوی آنان می فرستد.» سؤال شد منظور از هديه چيست؟ فرمودند: «الضَّيْفُ يَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ يَرْتَحِلُ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَيْتِ؛[4] آن هديه، مهمان است كه با روزی خود وارد می شود و هنگام رفتن، گناهان آن خانواده را می برد.»
امام رضا(علیه السلام) نیز فرمود: «تَزاوَرُوا تَحـابـّوا و تَصـافَحُـوا و لاتَحـاشَمُـوا؛[5] به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید، دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.»
در این فرصت، به برخی از آداب دید و بازدید و وظایف میزبان و مهمان می پردازیم:
پذيرفتن دعوت
از منظر پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، پذیرش دعوت مؤمن، امری مطلوب است؛ حتی درصورت دور بودن منزل ميزبان و با وجود زحمت اياب و ذهاب برای مهمان، حضرت به پذيرش دعوت سفارش فرموده است: «به حاضران و غايبان امت خود سفارش می كنم كه دعوت مسلمان را، حتی اگر از فاصله پنج ميل[6] باشد، بپذيرند؛ زيرا اين كار بخشی از دين است.»[7]
البته آن حضرت در برخی موارد، از پذيرفتن آن نهی کرده و فرموده است: «از غذای مردمان فاسق تناول مكن.»[8] حتی در آیات وحیانی قرآن از بازدید قبر اهل نفاق هم نهی شده و فرمود: «وَ لاتُصَلِِّ عَلى أَحَدٍ مِّنهْم مَّاتَ أَبَدًا وَ لاتَقُمْ عَلىَ قَبرْهِ إِنهَّمْ كَفَرُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ مَاتُواْ وَ هُمْ فَاسِقُون؛[9] بر مرده هيچ يک از آنان (منافقان) نماز نخوان و بر كنار قبرش (براى دعا و طلب آمرزش) نايست كه آن ها به خدا و رسولش كافر شدند و در حالى كه فاسق بودند از دنيا رفتند.»
اجازه گرفتن
قبل از رفتن به میهمانی، هماهنگی لازم است. خداوند می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لاتَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلى طَعامٍ غَيْرَ ناظِرينَ إِناهُ؛[10] اى كسانى كه ايمان آورده ايد! در خانه هاى پيامبر داخل نشويد، مگر به شما براى صرف غذا اجازه داده شود؛ در حالى كه (قبل از موعد نياييد و) در انتظار وقت غذا ننشينيد.»
کوتاه بودن
رفتن در وقت مقرر و کم نشستن، از آداب میهمان در دید و بازدید است. قرآن توصيه مى فرمايد: «إِذا دُعيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسينَ لِحَديثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيي مِنْكُمْ وَ اللَّهُ لايَسْتَحْيي مِنَ الْحَق؛[11] اما هنگامى (كه به منزل پیامبر) دعوت شديد، داخل شويد و وقتى غذا خورديد، پراكنده شويد و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشينيد. اين عمل، پيامبر را ناراحت مى نمايد و از شما شرم مى كند (و چيزى نمى گويد)؛ اما خداوند از (بيان) حق شرم ندارد.»
نرنجاندن میزبان
نرنجاندن میزبان نیز از آداب دید و بازدید است؛ مثلاً در انتخاب جای نشستن اصرار نباید کرد. امام باقر(علیه السلام) فرمود: «إذا دَخَلَ أحَدُكُم عَلى أَخیهِ فى رَحلِهِ فَلیَقعُد حَیثُ یَأمُرُ صاحِبُ الرَّحلِ فَإنَّ صاحِبَ الرَّحلِ أَعرَفُ بِعَورَةِ بَیتِهِ مِنَ الدّاخِلِ عَلَیهِ؛[12] هرگاه یكى از شما به خانه برادرش وارد شد، هرجا صاحب خانه گفت، همان جا بنشیند که صاحب خانه، به وضع اتاق خود از میهمان آشناتر است.»
عایب منزل، همسایگان، مراقبت نکردن از فرزندان کوچک، سؤال درباره نظافت خانه و بهداشت غذا و پارک کردن اتومبیل در مقابل درب منزل همسایگان، می تواند از موارد رنجاندن میزبان باشد.
کم نشمردن پذیرایی
وقتی ميزبان همه تلاش خود را كرد و هرچه داشت پيش روی مهمان گذاشت، مهمان نباید کم بشمارد. پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) اين وظيفه را چنين بيان كرده اند: «مرد (ميزبان) را همين گناه بس، غذايی را كه پيش برادران خود می گذارد، كم شمارد و مهمانان را همين گناه بس، آن چه را برادرشان در برابرشان می گذارد، كم شمارند.»[13]
چشم پاکی، رازداری و عدم تجسس
از وظايف مهمان از زمان ورود به منزل ميزبان، رازداری و چشم نگهداشتن از محرمات است كه شامل عدم تجسس و وارسی قسمت های مختلف منزل ميزبان، چشم پوشیدن از نامحرم و امور ديگر می شود. امير مؤمنان(علیه السلام) فرموده اند: «خداوند به مسيح(علیه السلام) وحی كرد كه به بنی اسرائيل بگو در هيچ خانه ای از خانه های (بندگان) من وارد نشويد؛ مگر با چشم های خاشع و به زيرافتاده، قلوب پاک و طاهر و دست های امين و پاك. من دعای كسی را كه ظلمی بر گردنش باشد، اجابت نمی كنم. (14)
يكی ديگر از وظايف مهم مهمان، پرهيز از تجسس در امور خصوصی میزبان است. پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در روايتی می فرمايند: «از عيوب و اسرار پنهانی مؤمنين جستجو نكنيد؛ چرا كه هركس از عيوب مردم تجسس كند، خداوند نيز از عيوب او تجسس می كند.»[15]
تبعيت از ميزبان، توقع بیجا نداشتن، پرهيز از مهمانی ناخوانده و همراه نبردن ناخوانده، از دیگر وظایف مهمان است. قصد قربت در دید و بازدید، بدون پرسش پذیرایی کردن، تکریم در حد توان، رعایت نظم و وقت طرفین، کسب رضایتمندی مهمان، فرق گذاشتن بین مهمان خوانده و ناخوانده، غذاخوردن همراه مهمان، بدرقه مهمان با گشاده رویی و کمک کردن به مهمان در موقع آمدن و رفتن، از دیگر آداب دید و بازدید است.
-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-
پی نوشت:
[1]. حسین بن سعید کوفی اهوازی، الزهد، ص ۲۲ و الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا(علیه السلام)، ص ۳۳۸ .
[2]. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۳۵۳.
[3]. کلینی، كافى، ج ۲، ص ۱۵۲.
[4]. نوری، مستدرک، ج ۱۶، ص ۲۵۸.
[۵]. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۳۴۷.
[6]. معادل یک سوم فرسخ است و مقدار فرسخ بر حسب کیلومتر به طور تقریبی بین پنج تا پنج و نیم کیلومتر محاسبه شده است.
[7]. برقی، المحاسن، ج ۲، ص ۱۸۰، ح ۱۵۱۰.
[8]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج ۲۴، ص ۲۷۴.
[9]. توبه، آیه ۸۴.
[10]. احزاب، آیه ۵۳.
[11]. همان، ۵۳.
[12]. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۲، ص۴۵۱، ح۲.
[13]. برقی، المحاسن، ح ۱۵۳۳.
[14]. ورام ا‌بن ابی فراس، تنبيه الخواطر، ج ۱، ص ۶۳.
[15]. محمدی ری شهری، ميزان الحكمه، ج ۳، ص ۲۲۰۸.
