ماهواره
«بعضی صاحب نظران رسانه، همچون «ملودی»،[1] دوره جديدی را در موقعيت رسانه ها تحت عنوان «عصر ماهواره» مطرح کرده اند. اين عده معتقدند، جامعه جديدی در حال شکل گيری است که خصوصيت عمده آن حاکميت تکنولوژی ماهواره ای است. آن ها بر این باورند که تکنولوژی ماهواره ای، با سه ويژگی فراگيری، جالب و جذاب بودن و دعوت به يکسانی فرهنگی و رفتاری، تأثير فراوانی در زندگی بشر برجای خواهد گذاشت.»[2] امروزه ماهواره های متعددی در سراسر جهان در حال فعاليت اند كه هزاران شبکه تلويزيونی را می توان از این طریق مشاهده کرد. در ایران نیز استفاده از ماهواره، شیوع فراوانی یافته و هر روز به تعداد آن افزوده می شود. در واقع اگر بر بام های شهر تهران نگاهی بیافکنیم، می بینیم با شهری که در آن استفاده از گیرنده های ماهواره ای آزاد است، تفاوتی چندانی ندارد.
آسیب های ماهواره
برنامه های ماهواره ای، زمینه ساز مفاسد اخلاقی و اجتماعی است و بیشتر از آن که برای نسل امروز مفید باشد، خطرناک و مضر است؛ چرا که جنبه های منفی آن بسیار بیشتر از جنبه های مثبتش است. می توان جنبه های منفی آن را بحران سازی، تصویرسازی، سازش، تشویش افکار عمومی، گسترش فرهنگ غیر استدلالی، قبض و تهییج مستمر افکار عمومی، بهره برداری حزبی از ارزش های ملی و تحریف هنجارها و ارزش ها را نام برد.[3] تفاوت آنچه از طریق رسانه ها دریافت می شود و آنچه در زندگی واقعی وجود دارد، خانواده را دچار تضاد می کند. در واقع، با تماشای برنامه های ماهواره، ارزش های خانواده، مخدوش می شود و در نتیجه، شخصیت های دوگانه شکل می گیرد. مهم تر از همه، جایگاه زنان که ارکان اصلی خانواده هستند، متزلزل می شود. در برنامه های ماهواره ای، عمدتاً زنان بدون در نظر گرفتن مقام و جایگاه واقعی، یا توانایی های ذهنی و فکری شان نشان داده می شوند و صرفاً از آنان و زیبایی های ظاهرشان، در اموری همچون: رقص و دیگر برنامه هایی که برای جلب مخاطب تهیه می شود، استفاده می گردد که این خود صدمات جبران ناپذیری بر این قشر وارد می آورد.[4] «به این ترتیب، فرد در برابر خود با تنوعی از پیام ها رو به رو می شود که عمده آن ها با آنچه تاکنون به او منتقل شده، در تضاد قرار دارد و به دلیل جذابیت نهفته در آن پیام ها، تمایل به کسب شان نیز بین جوانان بیشتر است؛ چرا که ارزش ها و هنجارهای قبلی در نهاد خانواده و آموزش، غالباً بر پایه اجبار و گاه خشونت به آن ها منتقل شده است؛ ولی در این شبکه ها، پیام به شکل غیر مستقیم، نا آگاهانه و در پوشش های جذاب ارائه می شود؛ از این روست که با ورود شبکه های ماهواره ای، شاهد ناهماهنگی و اخلال بین نهاد های جامعه پذیر هستیم.»[5]
در واقع، تصاویر مستهجنی که از ماهواره پخش می شود، ذهن مخاطبان را دچار اختلال کرده و بر اعمال آنان بدون اینکه خود بخواهند، تأثیر می گذارند. نتایج تحقیقات نشان داده، این تصاویر مستهجن، آثار منفی هرزه گرایانه ای بر مخاطبان به جای می گذارد و قدرت اندیشه را از آنان گرفته، احساسات و هیجانات کاذبی را جانشین می سازد.[6]
برنامه های شبکه های ماهواره ای، به گونه ای است که معمولاً باعث افزایش احساس محرومیت در بینندگان، به ویژه در کشورهای در حال توسعه می شود. برنامه های مختلفی به طراحی و تزئین دکوراسیون داخلی منزل، روش های تزئین و آرایش باغ منزل، تبلیغ انواع لباس های شرکت های معتبر دنیا، خدمات گردشگری و انعکاس زیبایی های کشورها برای جذب توریست، آموزش موسیقی و تبلیغ اتومبیل های جدید اختصاص دارند که در نوع خود، ظاهراً جذاب اند؛ اما این ها مواردی است که به طور مستقیم می تواند زمینه کاهش رضایت از زندگی را در بینندگان فراهم آورد.[7] از طرفی ماهواره، سعی در تضعیف اعتقادات افراد نیز داشته، در فیلم ها و برنامه های مختلف شبکه های ماهواره ای، شاهد نوشیدن مشروبات الکلی، رقص های مختلف، آواز بانوان، شنای مختلط و روبوسی زن و مرد در روابط اجتماعی هستیم که امری تقریباً عادی تلقی می شود و بخشی از آداب و رسوم حاکم بر آن جوامع معرفی می گردد.[8]
راهکار هایی برای کاهش استفاده از ماهواره
ـ آموزش همسرداری و تربیت کودک در اسلام، با استفاده از متخصصان مجرب در برنامه های سیما در ساعات پر مخاطب و ساخت سریال هایی با همین مضمون به لحاظ کاهش اختلافات در خانواد‌ها و برخورداری کودکان از تربیت اولیه صحیح و بی ثمر کردن تبلیغات فمینیستی در کشور و کاهش مرد سالاری در خانواده ها.
ـ برای توليد سریال های قوی، متناسب با باورهای ملی ـ مذهبی تلاش شود؛ از این رو بهتر است كه رسانه ملی، رویكرد های خويش را از پخش فيلم های وارداتي، گفتگو و مسابقات سرگرم كننده و پخش مفرط پيام های تجاري، به توليد و تهيه فيلم های مناسب، به ویژه سریال های پر بار تغيير دهد.
ـ برقراری رابطه عاطفی مناسب اعضای خانواده با یکدیگر، تقویت نگرش معنوی درون خود و هماهنگ سازی گفتار و رفتار، می تواند در دست یابی فرزندان به سلامت رفتار و سعادت آنان اثرگذار باشد و مانع از گرایش فرزندان به ماهواره و شبکه های مبتذل گردد.
ـ مفهوم آزادی، باید از نظر اسلام و دانشمندان و محققان داخلی و جامعه شناسان کشور، در برنامه های سیما تبیین و معنای واقعی آن، در سریال ها و برنامه های مختلف انعکاس داده شود. تفاوت ماهوی فرهنگ اسلامی و غربی نیز، باید به طرق مختلف در کشور بیان گردد.
ـ باید به خانواده ها درباره خطرهایی که برنامه های مبتذل ماهواره در انحراف اخلاقی و فکری فرزندان دارند، هشدار داد و آنان را با این مسائل آشنا کرد؛ مانند ساختن برنامه هایی در قالب فیلم و سریال و پخش مصاحبه در محیط خانواده های متزلزل که بیانگر الگو پذیری آنان از ماهواره باشد.
ـ در راستای افزايش اعتبار منابع رسانه ای باید کوشید. به این صورت که امروزه با انبوه رسانه ها و فعال بودن مخاطبان، اگر رسانه ای اعتبار خود را از دست بدهد، ديگر امكان بازيابی اعتبار از دست رفته و جذب مجدد مخاطبان رویگردان و گريزان، بسيار دشوار خواهد بود؛ از اين رو ضروری است رسانه ملی دنبال حفظ و افزايش حداكثری اعتبار خود باشد.
-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_
[1]. Melody: 1995.
[2]. به نقل از شهاب، «گونه شناسی شبکه های ماهواره ای فارسی زبان»، ص۱۰.
[3]. اسماعیل بیابانگرد، فرزند من و رسانه، ص ۱۱۵.
[4]. اکبری و اکبری، آسیب شناسی اجتماعی، ص ۱۶۴.
[5]. بیابانگرد، فرزند من و رسانه، ص۱۲۳- ۱۲۴.
[6]. اکبری و اکبری، آسیب شناسی اجتماعی، ص۱۶۶.
[7]. اسماعیل بیابانگرد، فرزند من و رسانه، ص ۱۱۷.
[8]. اسماعیل بیابانگرد، فرزند من و رسانه، ص ۱۲۱.
