مهار خشم
اگر مرورى بر صفحات حوادث در رسانه ها داشته باشيم، بیشتر اتفاق های ناگوار، ريشه در عدم توانايى مجرمان در كنترل خشم و غضبشان دارد؛ فرزندى كه به دست پدر مضروب شده و فوت مى كند؛ زنى كه بر اثر شعله ور شدن آتش خشم شوهر به قتل مى رسد و…
خداوند متعال، يكى از مهم ترين ويژگى هاى انسان هاى الهى و پارسا را، كظم غيظ و عفو مردم مى شمارد و مى فرمايد: «الْكاَظِمِينَ الْغَيْظَ وَ الْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِين؛[1] (مومنان) هنگام عصبانيت خشم خود را فرو مى برند و از خطاى مردم درمى گذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد.»
غيظ، به معنى شدت غضب، حالت برافروختگى و هيجان فوق العاده روحى است كه بعد از مشاهده ناملايمات، به انسان دست مى دهد.
مولوی می گوید:
وقت خشم و وقت شهوت مرد كو
طالب مردى دوانم كو به كو
كو در اين دو حال مردى در جهان
تا فداى او كنم امروز جان[2]
خشم مقدس
البته خشم، مطلقاً بد نیست؛ بلکه يكى از غرايز انسانى است که بهره هاى فراوانى براى وی دارد و در دفاع از هويت، باورها و فرهنگ نقش مهمى ايفا مى كند.
قرآن كريم نه تنها اصل خشم را تخطئه نمى كند، بلكه خشم هاى مقدس را مى ستايد و حتی گاهی برای داشتن آن دستور می دهد.[3] اساساً خشم مقدس، يكى از صفات الهى است كه نام هاى «قهار» و «جبّار» حضرتش به آن اشاره دارد. امام باقر(علیه السلام) درباره ویژگی های شیعیان علی(علیه السلام) می فرماید: «اِذَا غَضِبُوا لَمْ یَظْلِمُوا؛[4] وقتی به خشم می آیند، (بر کسی) ستم نمی کنند.»
آن گرامی در سخن فوق نمى فرمايد كه شيعيان على(علیه السلام) خشمگين نمى شوند؛ زیرا خشمگين شدن، اگر متعادل و در راه حق باشد، ناپسند نيست؛ بلكه پسنديده و مورد رضاى حق هم خواهد بود.
در سيره رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به نقل از امير مؤمنان(علیه السلام) آمده است كه آن حضرت براى امور دنيا، هرگز عصبانى نمى شد؛ اما هرگاه براى حق غضبناک مى شد، احدى را نمى شناخت و خشمش آرام نمى شد تا اين كه حق را يارى كند.[5]
علامه طباطبايى(رحمة الله علیه) در اين باره مى فرمايد: «هر گاه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) خشمگين مى شد - كه جز براى خدا غضب نمى كرد - چيزى تاب مقاومت در برابر غضب آن حضرت را نداشت.»[6]
آرى يک انسان كامل، فقط در راه حق و به دلیل پایمال شدن حقوق الهى و حقوق مردم خشمگين مى شود و در اين باره هم از مرز ايمان و حدود الهى خارج نمى شود.
شيوه هاى كنترل خشم
براى فرو نشاندن خشم، راهكارهاى مختلفى وجود دارد كه با انجام آن مى توان از ضررهاى بعدى عصبانيت جلوگيرى كرد.
براى كنترل عصبانيت، دانشمندان اخلاق و روان راهكارهایى بیان كرده اند که از قرار زیر است:
۱. در آن حالت، شخص به سيره انبيا، اوليا و صلحا ـ كه خود را پيرو آنان مى داند ـ توجه كند و درباره آيات و احاديثى كه غضب بى جا را مذمت كرده اند، فكر كرده و از عواقبش برحذر باشد؛
۲. در هنگام خشم، استعاذه کرده و با جمله «أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم» به خداوند عالم پناه ببرد؛
۳. با آب سرد وضو بگيرد يا غسل کند؛
۴. زمينه ها و بسترهاى ديگر خشم (مانند گرسنگى، تشنگى، خستگى، بى خوابى و…) را در خود يا ديگران از ميان بردارد؛
۵. فواید شيرين و لذت بخش كظم غيظ را ـ كه بارها تجربه كرده ـ در نظر آورد؛
۶. از افراد بدخلق و عصبانى فاصله بگيرد و با آنان رفاقت نكند؛
۷. اعتقاد به قضا و قدر خداوندى را در وجود خویش قوت بخشد و بداند كه گاهى پديدآمدن برخى حوادث ناگوار - كه با ميل باطنى او ناسازگار است ـ در اثر تقدير الهى است؛[7]
۸. انسان وقتى بر كسى ضعيف تر از خود خشم مى گيرد، فراموش نكند كه قدرت خداوند خيلى بالاتر از قدرت اوست و ممكن است دچار قهر، غضب و انتقام خداوند شود. قرآن مى فرمايد: «وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَلاتُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛[8] آن ها بايد عفو كنند و چشم بپوشند. آيا دوست نمى داريد خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند آمرزنده و مهربان است!»
۹. سفارش به اطرافيان درباره يادآورى عواقب شوم عصبانيت و تذكر نكات موثّر؛
۱۰. انسان هاى عصبانى در ميان مردم و عقلاى عالم منفورند و بردباران عزيز و محترم؛
۱۱. داشتن تفریح سالم، استراحت کافی و کاهش مشغله ها و گرفتاری های خودساخته؛
۱۲. توجه به تغذیه صحیح و سلامت جسمانی؛
۱۳. آشنایی با پاداش های معنوى كنترل عصبانيت؛ از جمله:
ـ نجات از آتش دوزخ،[9]
ـ آرامش روز قيامت،[10]
ـ روشنى چشم اهل بيت(علیهم السلام)،[11]
ـ امنيت از خشم خدا[12] و داخل‌شدن در رديف اهل ايمان.[13]
همچنین خشم بیجا مضرات دردناکی در پی دارد، زمينه تسلط شيطان را بر انسان آماده می کند و او در آن حال، از فضائل اخلاقى دور می شود، بین مردم خوار و رسوا شده
