مفهوم اعتیاد اینترنتی،[1] نوع جدیدی از اعتیاد است که ارمغان ناخواسته عصر تکنولوژی و ارتباطات است. گسترش رایانه ‎های شخصی و افزایش اتصال به اینترنت از خانه و محل کار، به ظهور این نوع اعتیاد منجر شده است. اختلال اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال روان‌ شناختی ـ اجتماعی است که نشانه‌ هایی همچون: کناره‌ گیری، اختلالات عاطفی و از هم‌ گسیختگی روابط اجتماعی دارد.»[2]
نخستین‌ بار «ایوان گلدبرگ»[3] در سال ۱۹۹۵، این اعتیاد را یک اختلال جداگانه مطرح کرد و در سال ۱۹۹۶ «یانگ» مباحث آن را توسعه داد. از آن پس، مراکز درمانی در سراسر آمریکا و حتی دادگاه و سیستم قانونی این کشور، وابستگی به اینترنت را «اعتیاد مدرن» نامیدند.[4]
ایرانیان، بخش وسیعی از فضای مجازی اینترنت را شکل دادند و حجم وسیعی از وب‌ سایت‌ ها و شبکه‌ های اینترنتی به ایران، ایرانیان و مسائل مرتبط با جامعه و فرهنگ ایرانی اختصاص یافت. در حال حاضر، اجتماعات مجازی ایرانیِ گسترده ‎ای در زمینه‌ های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شکل گرفته است و بسیاری از اجتماعات واقعی نیز از طریق اینترنت، ارتباطات خود را سامان می‏ دهند. بیشتر استفاده‌ کنندگان از فضای چت نیز، ایرانی هستند.»[5] «تحقیقات دلالت دارد که ۱۴۹ میلیون نفر در سراسر دنیا با شبکه اینترنت مرتبط هستند که حدود دوازده درصد در هر ماه، افزایش پیدا می‌ کنند.»[6] از این رو فرهنگ رسانه ‎ای با برتری، فراگیرترین و مسلط‌ ترین فرهنگ اثرگذار در جامعه است.[7]

علائم اعتیاد اینترنتی
به اعتقاد کارشناسان، چنانچه فردی دو تا سه ساعت در هفته از اینترنت استفاده کند، یک کاربر معمولی و چنانچه میزان استفاده از اینترنت، روزانه به یک تا سه ساعت برسد، کاربری است که باید مورد بررسی‌ های آسیب‌ شناختی قرار گیرد.[8] علائم اختلال اعتیاد اینترنتی، عبارت‌ اند از: مشکلات هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیت‌ های مربوط به دوستان، خانواده، کار یا مسئولیت‌ های فردی، آنلاین ماندن بیش از زمان برنامه‌ ریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه‌ داشتن زمان واقعی کار با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی و…[9]
وابستگی به اینترنت، یک وابستگی واقعی همانند اعتیاد به مواد مخدر و وابستگی‌ های دیگر است. این نوع وابستگی مشکلات جسمیِ اعتیادهای شیمیایی را ندارد؛ اما مشکلات اجتماعی ناشی از آن، همانند اعتیادهای دیگر است. از دست‌ دادن کنترل رفتار، علائم ناخوش‌ آیند ناشی از ترک اینترنت، عطش ولع زیاد برای کار با آن، گوشه‌ گیری اجتماعی و افت تحصیلی و شغلی، برخی از پیامد های وابستگی به اینترنت هستند. خصوصیات دیگری نیز برای افراد وابسته به اینترنت ذکر شده است؛ مانند استفاده از اینترنت برای فرار از مشکلات یا احساس درماندگی، گناه، اضطراب و افسردگی، دروغ گفتن مکرر به اعضای خانواده و دوستان برای پنهان‌ کردن میزان درگیری با اینترنت.

آسیب ‎های جسمی و روانی اعتیاد اینترنتی
«با ورود اینترنت و رایانه به درون خانواده ‎ها، بین والدین و فرزندان جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی رخ‌ می‏ دهد. نتیجه تحقیقات نشان می‏ دهد که درصد بالایی از نوجوانان و جوانان، از اینترنت برای فعالیت ‎های بیهوده‌ ای نظیر دوست‏ یابی، بازی و صحبت با یکدیگر استفاده می ‎کنند. محیط جذاب و به‌ ظاهر صمیمانه سایت ‎های اینترنتی، سبب می‏ شود که کاربر بی‌ آنکه گذر زمان را حس کند، در آن‌ ها فعالیت داشته باشد. از طرفی، نوجوانی که پشت میز رایانه و اینترنت نشسته است، برنامه‌ های سایت را لذت‌ بخش‌ تر از سخنان پدر و مادر دانسته و از برقراری ارتباطات عاطفی با اعضای خانواده باز می‏ ماند؛ در نتیجه در ارتباطات، رفتار و زندگی اجتماعی او اختلال ایجاد می‏ شود.»[10]
نتایج برخی از پژوهش‌ ها، حاکی از آن است که در استفاده افراطی از اینترنت، تماس اجتماعی آفلاین افراد، کاهش و افسردگی و انزوا افزایش یافته است. اینترنت، روابط ضعیف آنلاین را افزایش داده؛ اما تعاملات قوی‌ تر آفلاین را کاهش داده است. بیشتر دارندگان اینترنت خانگی، فشارهای استرس و فشارهای زمان را پس از استفاده از کامپیوتر تجربه می‎ کنند؛ از این رو اینترنت، باعث دسترسی بیشتر افراد به یکدیگر می ‎شود، خواه این‌ که دریافت‌ کننده، این را بخواهد یا نخواهد. از طرفی تماس با افراد منزوی و افسرده، ممکن است اطلاعات ناخواسته‌ ای همراه داشته باشد که به افسردگی و انزوای دریافت‌کننده منجر شود.[11] هم‌ چنین اعتیاد به اینترنت، زندگی زناشویی را نیز تحت تأثیر قرار داده، اعتیاد به فعالیت‎ هایی چون: روابط نامشروع تلفنی با فرد ملاقات‌ شد‎ه ‎ی آنلاین و روابط جنسی آنلاین، به کار های غیر قانونی چون: دیگر آزاری، خود آزاری، جماع با حیوانات، هرزه‌ بینی کودکان و نوجوانان، ارتباط نامشروع با افراد کم‌ سن و سال نیز منجر می‏ شود. این پدیده به سرعت واقع می‌ شود؛ زیرا سرعت اعتیاد در اینترنت بسیار بالاست و جستجوی متوالی تصاویر به گفتگوی متوالی افراد بدل‌ می‌ گردد که پیامدهای این امر، علاوه بر تأثیر بر کاربر، بر خانواده وی نیز مؤثر می‌ افتد و موجب بی‌ اعتمادی، ترس و عدم صمیمیت، حس بی‌ کفایتی، افسردگی و حتی خودکشی یا ضرب و جرح شریک جنسی واقعی کاربر معتاد می‌ گردد.
علاوه بر آن، روابط نامشروع اینترنتی، می‌ تواند تأثیر منفی زیادی بر دوام زناشویی داشته باشد؛ زیرا اعتیاد جنسی، ممکن است باعث افزایش ساعات درگیری فرد با اینترنت، افزایش تعدد شرکای جنسی معتاد و همچنین مشکلات خانوادگی و ارتباطی فرد گردد. انزوای فرد معتاد، ضعف عملکرد او، از دست دادن شغل و پایگاه اجتماعی و مشکلات مالی از نتایج بعدی اعتیاد جنسی اینترنت هستند؛[12] از این روست که متخصصان پیامد بسیار آسیب زای اعتیاد اینترنتی را، مشکلات خانوادگی و تأثیر آن بر روابط زناشویی و والدین و فرزندان می‌ دانند. آمارها نشان می‌ دهد که اعتیاد به اینترنت، ممکن است به طلاق عاطفی یا طلاق پنهان منجر شود و سرانجام به فروپاشی خانواده و طلاق رسمی بیانجامد.
«امروز رسانه‌ های اجتماعی عامل اصلی اختلاف میان زوج‌ ها هستند. در یک نظرسنجی که به‌ تازگی از سوی اتحادیه وکلای آمریکا انجام گرفته، مشخص شده است که عامل اصلی یک‌ پنجم طلاق‌ ها در آمریکا، فیس‌ بوک است. علاوه بر این، هشتاد درصد طلاق‌ ها نیز به دلیل استفاده افراد از رسانه‌ های اجتماعی برای برقراری ارتباط صورت می‌ گیرد و این میزان، همواره در حال افزایش است.»[13] در ضمن اینترنت یک شمشیر دو لبه است؛ یعنی هم فرصت‎ های رشد و توسعه می‏ دهد و هم می‏ تواند آسیب ‎زا باشد.

-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_

پی نوشت:

[1]. Internet Addiction.‎
[2]. محمدی‌ سیف و دیگران، «آسیب‌ های اعتیاد به اینترنت در خانواده و انواع آن»، فصلنامه تخصصی رسانه و خانواده، شماره دهم و یازدهم، ص ۵۶.
[3]. ظهور این «اعتیاد» اولین‌ بار از سوی «ایوان گلدبرگ (Ivan Goldberg)» و سپس از سوی «یانگ (Young)» به‌ طور جدی پیگیری شد. از آن پس مراکز درمانی در سراسر آمریکا به‌ وجود آمد و حتی در دادگاه و سیستم قانونی این کشور وابستگی به اینترنت در جایگاه یک «اختلال روانیِ» واقعی پذیرفته شد. پرسش‌ نامه افسردگی گلدبرگ(GDS) که معادل انگلیسی آن «oldberg’sdepressionscale» است، نیز از سوی دکتر ایوان گلدبرگ تهیه شد که دارای هجده ماده است. هر چه نمره فرد در آن زیاد باشد، نشانگر افسردگی بیشتر اوست.
[4]. محمدی‌ سیف و دیگران، همان، ص۵۶.
[5].نیازی و کارکنان نصرآبادی، جامعه و اینترنت، ص ۱۳.
[6]. سجادیان و نادی، «ارتباط بین افسردگی و انزوای اجتماعی کاربران اینترنت نوجوان و جوان با مدت زمان روزانه معمول کاربری اینترنت شهر اصفهان»، ص ۳۳.
[7]. علوی و جنتی‌ فرد، اعتیاد به اینترنت، تعاریف، ابعاد، معیارهای تشخیصی و پیامد های منفی ناشی از آن، ص ۴.
[8]. معیدفر و دیگران، «اعتیاد اینترنتی علل و پیامدهای آن»، سال ۱۶، شماره ۳، ص ۲۵.
[9]. همان.
[10]. موسایی‌ فرد، فلاح، امنیت اینترنتی برای دانش ‎‌آموزان، ص ۷۴.
[11]. نیازی و کارکنان نصرآبادی، جامعه و اینترنت، ص ۱۰۲ و ۱۰۳.
[12]. کوپر، اینترنت و کمین اخلاقی، نیمه پنهان قدرت، ص ۵۳ – ۵۰.
[13]. جعفری و دیگران، خانواده و آسیب رسانه‌ ای: رایانه و اینترنت، ص ۱۵۱.