عیادت مریض در آموزه های دینی
«عیادت بیمار»، جزئی از حقوق واجب مسلمانان بر همدیگر است و در سیره اهل بیت(علیهم السلام)، یکی از مهم ترین برنامه ها. آن گرامیان، بر این سیره حسنه اهتمام ویژه داشتند. امام حسين(علیه السلام) در این باره فرمود که زمانی سلمان فارسی بیمار شده بود. امير مؤمنان، على بن ابىطالب(علیه السلام)، او را عيادت كرد و فرمود: «اى ابوعبدالله! از بيمارى خويش، در چه حالى؟» گفت: «اى امير مؤمنان! فراوان، خدا را سپاس مى گويم و از درد بسيار، به تو شكايت مى آورم.» حضرت فرمود: «اى ابوعبدالله! دل آزرده مباش؛ زيرا هيچكس از شيعيان ما نيست كه به او دردى رسد، مگر به علت گناهى كه پيشتر از او سرزده و آن بيمارى، مايه پاک شدن اوست.» سلمان گفت: «پس در اين صورت، در بیماری و آزردگی خاطر براى ما پاداشى جز پاک شدن از گناهان نيست.» على(علیه السلام) فرمود: «يَا سَلْمَانُ إِنَّ لَكُمُ الْأَجْرَ بِالصَّبْرِ عَلَيْهِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ اسْمُهُ وَ الدُّعَاءِ لَهُ، بِهِمَا يُكْتَبُ لَكُمُ الْحَسَنَاتُ وَ يُرْفَعُ لَكُمُ الدَّرَجَاتُ وَ أَمَّا الْوَجَعُ فَهُوَ خَاصَّةً تَطْهِيرٌ وَ كَفَّارَه؛ اى سلمان! به دلیل شكيبايى بر بيمارى، ناليدن به درگاه خداوند و دعا در پيشگاه او، برایتان پاداش نيز هست و به سبب همين كارهاست كه براى شما حسنه نوشته مى شود و جايگاه هایتان فراتر برده مى شود و درد، فقط موجب پاک شدن گناه و نوعى كفّاره است.»
سلمان پس از شنيدن اين سخن، پيشانى على(علیه السلام) را بوسيد، گريست و گفت: «مَنْ كَانَ يُمَيِّزُ لَنَا هَذِهِ الْأَشْيَاءَ لَوْلَاكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ؛[1] اى امير مؤمنان! اگر شما نبودید، چه كسى براى ما اين چيزها را از هم باز مى شناسانْد؟»
بهانه ای برای تحکیم روابط
عیادت بیماران، به ویژه بیماران فقیر و نیازمند، در تحکیم روابط و رسیدگی به حال آنان، نقش بسزایی دارد؛ حتی عیادت کردن از کسانی که در زمان بیماریِ ما به عیادت نیامده اند، برای افزایش پیوند و محبت بین برادران دینی فوق العاده مؤثر است؛ چرا که در ایام بیماری، نیاز عاطفی شدیدی در مریض وجود دارد که به صورت شگفت انگیز تحت تأثیر قرار می گیرد؛ از این رو، دیدار از بیمارانی که به عیادت عیادت کننده نیامده اند، بیشتر جلوه می کند و ضمن جلوگیری از قطع ارتباط، موجب تحكیم پیوند می شود. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) دستور می دهد: «عُدْ مَنْ لایَعُودُك؛[2] عیادت کن، از كسی كه به عیادت تو نیامده است.»
اهمیت عیادت
اهمیت عیادت چنان است که حتی طی مسافت طولانی برای آن ارزش فراوانی دارد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت علی(علیه السلام) فرموده است: «یَا عَلِیُّ سِرْ… سِرْ مِیلًا عُدْ مَرِیضاً؛[3] ای على!… براى عیادت بیمار، یک میل [4]… راهپیمایى كن.»
اساساً عیادت کردن بیمار، نوعی یاری به بهبودی اوست؛ زیرا انسان بیمار، بیش از آن که از مشکلات جسمی رنج ببرد، از فشارهای روحی در عذاب است و دیدار اطرافیان، فامیل، دوستان و همسایگان، نوعی انبساط روحی و حالت امیدواری در او ایجاد می کند؛ اما عیادت هم آداب خاص خود را دارد و اگر با شرایط خاص نباشد، قطعاً نتیجه عکس خواهد داشت. بدین دلیل شریعت مقدس اسلام، آداب و دستورهای خاصی در این باره برای مسلمانان مقدر کرده است که به برخی از آن ها اشاره می شود:
ابراز محبت
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره كیفیت عیادت كامل می فرمود: «أَنَّ مِنْ تَمَامِ عِیَادَةِ الْمَرِیضِ أَنْ یَدَعَ أَحَدُكُمْ یَدَهُ عَلَى جَبْهَتِهِ أَوْ یَدِهِ فَیَسْأَلَهُ كَیْفَ هُوَ وَ تَحِیَّاتُكُمْ بَیْنَكُمْ بِالْمُصَافَحَةِ؛[5] عیادت تام و كامل، آن است كه دست خود را بر پیشانی یا دست مریض بگذارد، از حال (امروز و دیروز) او سؤال کند و بهترین تحیت و درود بین شما آن است كه دست بدهید.»
هدیه دادن
همراه بردن هدیه برای عیادت مریض، از زیباترین آداب عیادت است. تحفه اعطایی، می تواند خوراک و پوشاک و لوازم مورد نیاز و مورد علاقه آنان باشد و موجب تقویت نیروی جسمی یا روحی بیمار می شود و حتی وجه نقد هم گاهی بجا و لازم است.
چند نفر از شیعیان به عیادت مریضى می رفتند. آنان بین راه به امام باقر(علیه السلام) برخوردند. امام فرمود: «كجا می روید؟» گفتند: «به عیادت فلان…». فرمود: «آیا سیب یا گلابى یا كمى عطر یا یک قطعه عود و… براى هدیه برداشته اید؟» گفتند: «نه چیزى از این ها همراه ما نیست.» فرمود: «مگر متوجه نیستید كه تحفه، باعث آرامش خاطر و راحت روان مریض است.»[۶]
دعا بر بالین بیمار
از دیگر آداب عیادت، دعا برای بیماران است. روزی سلمان بیمار شد. رسول مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم)، به عیادت او آمد. آن گرامی بعد از عیادت و هنگام خداحافظی، سلمان را چنین دعا کرد: «يَا سَ لْمَانُ كَشَفَ اللَّهُ ضُرَّكَ وَ غَفَرَ ذَنْبَكَ وَ حَفِظَكَ فِي دِينِكَ وَ بَدَنِكَ إِلَى مُنْتَهَى أَجَلِكَ؛[۷] ای سلمان! خداوند رنج تو را برطرف سازد، گناهت را ببخشد و دین و بدن تو را تا آخر عمرت حفظ کند.»
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) سفارش می کرد كه بر بالین مریض، هفت مرتبه جمله «أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِیمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ أَنْ یَشْفِیَكَ»[8] را بگویید تا درصورت فرا نرسیدن اجلش، شفا یابد.
امید دادن به بیمار، رعایت فاصله بین ایام عیادت، عیادت كوتاه مدت، نخوردن چیزی نزد بیماران خاص و رفع نیاز عاطفی آنان، از دیگر آداب عیادت است.
-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-_-
پی نوشت:
[1]. عبدالله و حسین ابنا بسطام، طبّ الائمه(علیهم السلام)، ص ۱۵.
[2]. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص ۳۰۰.
[3]. الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا(علیه السلام)، ص ۳۵۵.
[4]. معادل یک سوم فرسخ است و مقدار فرسخ بر حسب کیلومتر به طور تقریبی بین پنج تا پنج و نیم کیلومتر محاسبه شده است.
[5]. شیخ طوسی، أمالی، ص ۶۳۹.
[6]. کلینی، كافی، ج ۳، ص ۱۱۸.
[۷]. طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۳۶۱.
[8]. «از خداوند بزرگ، پروردگار عرش عظیم، مسالت دارم كه شفایت دهد (طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۳۲۹).»
